İlk olarak 1996 yılı içerisinde beşli olarak tanımlanmış olmasına rağmen giderek büyüyen Şanghay iş birliği örgütü nedir? Tam anlamıyla blok bir güç olma çabasındaki bazı devletlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkmıştır. Kurucu ülkeler Çin, Rusya, Kazakistan, Tacikistan ve Kırgızistan olurken her geçen gün üye sayısı artmaya devam ediyor.

2001 yılı içerisinde Özbekistan’ın dahil olmasıyla örgüt ismini Şanghay İşbirliği olarak değiştirdi. Sonrasında ise 2021 yılı onayıyla birlikte İran da katılarak üye sayısı 9 oldu. Bununla birlikte gözlemci ülkelerde toplantılara katılırken en büyük güçler ise Rusya ve Çin konumundadır.

Şanghay İş Birliği Örgütü Amaçları

2001 yılının 15 Haziran günü ortaya çıkan bu örgütlenme aslında bir güvenlik anlaşmasıdır. Halihazırda Rusya Devlet Başkanı olan Putin’in yaptığı açıklamada “tek kutuplu dünya olamaz” sözü önem taşır. Çünkü ABD’nin süper ve tek güç olması bütün dengeleri değiştirdi. Bunun önüne geçme adına birleşme kararı alan devletler, alternatif ortaya koydu. Bu durum Şanghay işbirliği örgütü nedir sorusuna da aslında cevap niteliğindedir.

1949 yılında ABD öncülüğündeki Avrupalı devletler, NATO anlaşmasıyla güç oluşturdu. Söz konusu Şanghay İşbirliği Örgütü ise karşılıklı güvenlik politikalarına dayanır. Bu açıdan NATO karşısında bir güç olarak karşımıza çıkar. Özellikle petrol üretimi gerçekleştiren çok sayıda devletin bulunması da enerji açısından bu örgütü vazgeçilmez kılar.

Şanghay Örgütü Üyeleri

Merkezi Pekin olan örgütün toplamda dokuz üyesi bulunurken üç gözlemci ve 6 diyalog partneri yer alır. Çin, Hindistan, İran, Kazakistan, Rusya, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan üyelerdir. Orta Asya etkisi fazla olmakla beraber Rusya uydusu içerisinde faaliyette olan ülkeleri kapsar. Bununla birlikte öne çıkan Çin, Rusya, İran ve Hindistan ise örgün gücünü gösterir. Bunların haricinde gözlemci olarak Afganistan, Belarus ve Moğolistan toplantılara davet alır. Ayrıca diyalog partneri konumundaki Azerbaycan, Ermenistan, Kamboçya, Nepal, Sri Lanka ve Türkiye’de toplantı ve görüşmelerde yer alabilir.

Doğrudan ABD ve AB için bir tehdit haline gelmiştir. Özellikle Çin ve Rusya karşıtı politikalarda olumsuz etkileri vardır. ABD ve müttefikleriyle her anlamda mücadele içerisindedir. Buna bağlı olarak İran da kendisini bu örgüt içerisinde buldu.

Şanghay Ekonomik İşbirliği

Yalnızca güvenlik politikaları olmamakla beraber ayrılıkçı terör örgütlerine karşı birlikte mücadele esastır. Bununla birlikte 2003 yılındaki anlaşmaya göre bölge ticaretinin gelişmesi de hedefleri arasındadır. Özellikle serbest ticaret bölgesi özelinde üye ülkelerin birbiriyle olan bağları güçlendi. Bunun dışında kültürel anlamda da bir iş birliğinden söz etmemiz yanlış olmaz. Sanat festivalleri ve etkinliklerin bu üye ülkelerin ev sahipliğinde gerçekleşmesi sürüyor.

Organizasyon Şeması

Devlet Başkanları Konseyi başta olmak üzere toplamda yedi ana organ üzerinden faaliyetlerini gerçekleştirir. Üye ülkelerle ilgili olarak Hükümet Başkanları Konseyi, Dışişleri Bakanları Konseyi, Ulusal Koordinatörler Konseyi, Temsilcilikler Konseyi, Sekretarya, Bölgesel Anti Terör Ajansı vardır.